شورای امنیت سازمان ملل، نقش مهمی در تضمین صلح و امنیت بین‌المللی ایفا می‌کند. پنج عضو دائمی این شورا - چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا، و ایالات متحده - دارای حق وتو هستند، اما این حق برای سایر کشورها، از جمله ایران، وجود ندارد. این مقاله به بررسی دلایل این مسئله می‌پردازد.
<p>قدرت وتو در شورای امنیت، به پنج عضو دائمی این شورا اجازه می‌دهد که هر قطعنامه "موضوعی" را وتو کنند. این کشورها همچنین به عنوان کشورهای دارای سلاح هسته‌ای (NWS) تحت معاهده منع اشاعه سلاح هسته‌ای شناخته می‌شوند. این قدرت وتو از نظر بسیاری بحث‌برانگیز است و هم مورد حمایت و هم مورد انتقاد قرار گرفته است.
تاریخچه قدرت وتو
منشأ قدرت وتو در ماده 27 منشور سازمان ملل است. این ماده تصریح می‌کند که تصمیمات شورای امنیت در مورد مسائل موضوعی باید با رأی مثبت نه عضو از جمله رأی موافق همه اعضای دائمی گرفته شود. این اصل، که به عنوان "اصل اتفاق آرای قدرت‌های بزرگ" شناخته می‌شود، به این معناست که هر یک از اعضای دائمی می‌توانند با رأی منفی خود، یک قطعنامه را متوقف کنند.
<p>ایده وتو بر اقدامات سازمان‌های بین‌المللی در سال 1945 جدید نبود. در لیگ ملل، هر عضو شورای لیگ می‌توانست در مورد هر مسئله غیررویه‌ای وتو کند. وتو نتیجه بحث‌های گسترده‌ای بود که در جریان مذاکرات تشکیل سازمان ملل در دامبارتون اوکس و یالتا صورت گرفت. این مفاد به عنوان فرمول یالتا شناخته می‌شود.
نحوه عملکرد وتو در شورای امنیت
در عمل، شورای امنیت بحث‌های رسمی و غیررسمی دارد که منجر به تصویب قطعنامه‌ها یا تصمیمات می‌شود. این قطعنامه‌ها مانند قوانینی هستند که توسط کنگره آمریکا تصویب می‌شوند، با این تفاوت که در شورای امنیت، همه رأی‌ها برابر نیستند. پنج عضو دائمی شورا توانایی وتوی قطعنامه‌های مهم را دارند. وقتی یکی از این اعضا علیه یک قطعنامه رأی می‌دهد، به طور اساسی آن را پایان می‌دهد، حتی اگر 14 عضو دیگر رأی مثبت داده باشند.
استفاده از حق وتو
بیشتر قطعنامه‌ها با رأی اکثریت یا حتی اجماع تصویب می‌شوند. اگرچه وتو به طور مکرر استفاده نمی‌شود، اما زمانی که استفاده می‌شود، بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. روسیه بیشترین استفاده را از حق وتو داشته است، پس از آن ایالات متحده و بریتانیا قرار دارند. استفاده چین از این حق از سال 2011 به طور چشمگیری افزایش یافته است، بیشتر به دلیل درگیری‌ها در سوریه.
<p>برخی از کشورها، مانند روسیه، در مواقعی که منافع ملی‌شان در خطر بوده است، از حق وتو استفاده کرده‌اند. به عنوان مثال، در سال 2014، روسیه قطعنامه‌های مربوط به خود و اوکراین را وتو کرد و در سال 2017، پنج بار در مورد جنگ داخلی سوریه و استفاده از سلاح‌های شیمیایی وتو زد.
چرا ایران حق وتو ندارد؟
حق وتو به طور انحصاری به پنج عضو دائمی شورای امنیت داده شده است. این انتخاب بر اساس توافقات بین‌المللی و جایگاه تاریخی این کشورها در زمان تشکیل سازمان ملل متحد صورت گرفته است. ایران، همچون بسیاری از دیگر کشورهای جهان، عضو دائمی شورای امنیت نیست و بنابراین از این حق برخوردار نیست.
در نهایت، حق وتو بر اساس توافقات بین‌المللی و جایگاه تاریخی کشورهای عضو دائمی شورای امنیت تعریف شده است. ایران، به عنوان یک عضو غیر دائمی شورای امنیت، از این حق برخوردار نیست. این وضعیت نشان‌دهنده توزیع قدرت در نظام بین‌المللی و تأثیر تاریخی کشورهای بزرگ در تشکیل و قوانین سازمان ملل است.
نتیجه‌گیری
حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل نشان‌دهنده توازن قدرت و سیاست‌های بین‌المللی است. ایران، به عنوان یک عضو غیر دائمی، از این حق برخوردار نیست، که نشان‌دهنده جایگاه و نقش آن در عرصه جهانی است. این وضعیت، ضرورت تلاش برای افزایش نفوذ و جایگاه در سازمان ملل و سایر نهادهای بین‌المللی را برای کشورهایی مانند ایران تأکید می‌کند.
سوالات متداول (FAQs)
چرا فقط پنج کشور حق وتو دارند؟
حق وتو به پنج عضو دائمی شورای امنیت تعلق گرفته که بر اساس توافقات بین‌المللی و جایگاه تاریخی آنها در زمان تشکیل سازمان ملل مشخص شده است.
آیا ایران می‌تواند در آینده حق وتو به دست آورد؟
این امر بستگی به تغییرات احتمالی در ساختار و قوانین شورای امنیت دارد. تغییرات بنیادی در ساختار شورای امنیت نیازمند توافق گسترده بین کشورهای عضو است.
آیا حق وتو همیشه به نفع صلح جهانی است؟
حق وتو گاهی اوقات به عنوان ابزاری برای حفظ منافع ملی کشورهای دارای این حق استفاده می‌شود، که ممکن است همیشه با اهداف صلح جهانی همخوانی نداشته باشد.
چگونه می‌توان حق وتو را دموکراتیک‌تر کرد؟
این موضوع بحث‌های زیادی را به دنبال داشته است. برخی پیشنهادها شامل افزایش تعداد اعضای دائمی یا ایجاد محدودیت‌هایی برای استفاده از حق وتو است.
پاسخ به سوالات متداول در بالا نشان می‌دهد که حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد موضوعی پیچیده و حساس است. این حق برای ایران و دیگر کشورهای غیر عضو دائمی شورای امنیت، به دلایل تاریخی و سیاسی، در دسترس نیست. با این حال، تحولات جهانی و تغییرات احتمالی در ساختار شورای امنیت می‌تواند در آینده تأثیراتی بر این وضعیت داشته باشد.
26th June 24